İş Sözleşmesine Konulan Rekabet Yasağı Hangi Hallerde Sona Erer?
İşçiler, çalıştıkları süre boyunca işverenin ticari sırlarını, özel bilgi ve mesleki yöntemlerini öğrenme olasılığı yüksektir. Bu durumda, işçilerin bu gizli bilgileri kullanarak işverene zarar verme riski ortaya çıkabilir. İşverenin, haklı bir menfaati olduğu düşünülen durumlarda, işçilerin işverenleriyle rekabet etmelerini önlemek için hukuki yollar bulunmaktadır.
İşçinin Sadakat Borcu
İş sözleşmesi süresince işçinin işverene karşı rekabet etmemesi gerektiği açıkça anlaşılabilir. İş sözleşmesi, işçi ve işveren arasındaki karşılıklı güvene dayanır. İşçi, bu karşılıklı güven ilişkisi çerçevesinde işverene karşı sadakatle görevlerini yerine getirmeyi ve işverenle rekabet etmemeyi taahhüt eder. Başka bir deyişle, işçinin işverene karşı rekabet etmeme yükümlülüğü, "sadakat borcu" adı verilen işçi görevinden kaynaklanır. Bu sadakat borcu, kanundan kaynaklandığı için, işçinin iş sözleşmesi süresince rekabet etmemesi için ayrıca münhasır bir sözleşme veya hükme ihtiyaç yoktur. İşçinin, iş sözleşmesi süresi boyunca rekabet etme eylemleri, sadakat borcuna aykırılık anlamına gelir ve işverene derhal ve tazminatsız fesih hakkı tanır.
Ancak bazı durumlarda, iş sözleşmesi sona erdikten ve dolayısıyla sadakat borcu ortadan kalktıktan sonra bile işçinin işverene karşı rekabet etmeme yükümlülüğü devam edebilir. Çünkü işçinin çalışma süresince edindiği mesleki ve teknik bilgiler ile ticari sırlar, işveren için son derece önemli olabilir ve iş ilişkisi sona erdiğinde dahi bu tür bilgilerin rakip bir işletme tarafından öğrenilmesi veya kullanılması işverene büyük zararlar verebilir. Bu tür durumların önüne geçmek amacıyla taraflar, iş sözleşmesinin sona ermesinden sonra bile işçinin kendi işini kurarak veya rakip bir işletme bünyesinde çalışarak rekabet etmemesi şartını iş sözleşmesine koyabilir veya ayrı bir rekabet yasağı sözleşmesi yapabilir. Böylece, işçinin hizmet süresince sadakat yükümlülüğünün bir parçası olan rekabet etmeme borcu, hizmet ilişkisi sona erdiğinde "rekabet yasağı" olarak devam eder. Bu yazımızda işçinin ön görülen rekabet yasağı konusunda pozitif hukuk açısından nasıl tanımlandığına, şartlarına, sınırlarına, yaptırımlarına ve sona erme hallerine göz atacağız.
İşçinin İşten Ayrıldıktan Sonra Rekabet Yasağına Uyma Zorunluluğu
İş Sözleşmesi Sona Erdikten Sonra Rekabet Etme Yasağı: Geçerlilik Koşulları ve Sınırları
İş ilişkisi sona erdikten sonra işçinin rekabet etme yasağı devam edebilmesi için bazı şartların yerine getirilmesi gerekmektedir. İş sözleşmesinde rekabet yasağı hükmü bulunması veya ayrı bir rekabet yasağı sözleşmesinin imzalanması gerekmektedir. 4857 sayılı İş Kanunu'nda bu konuya ilişkin düzenleme bulunmamasına rağmen, 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu'nun 444-447 hükümleri rekabet yasağı sözleşmelerine uygulanmaktadır.
Türk Borçlar Kanunu madde 444/1'e göre, iş sözleşmesinin sona ermesinden sonra işçinin kendi hesabına rakip bir işletme açması, başka bir rakip işletmede çalışması veya rakip işletmeyle başka bir türden menfaat ilişkisine girmesi rekabet etme durumlarının başlıcaları olarak kabul edilmektedir. Aynı müşterilere, aynı mal veya hizmetleri sunan işletme, rakip işletme olarak değerlendirilir.
Rekabet yasağı sözleşmelerinin geçerli sayılabilmesi için birtakım koşullar aranmaktadır. Türk Borçlar Kanunu'nun 444. maddesinde bu koşullar düzenlenmiştir. Buna göre, işçinin rekabet yasağına yazılı olarak taahhüt etmesi gerekmektedir. Ayrıca işçinin müşteri çevresi veya iş sırlarına erişim sağlaması ve bu bilgilerin kullanılmasıyla işverene önemli bir zararın oluşabileceği durumlarda rekabet yasağı geçerli olur. Ancak, bu koşulların tek başına yeterli olmadığını belirtmek gerekir. Rekabet yasağı, işçinin ekonomik geleceğini tehlikeye atabilecek, işverenin haklı menfaatine uygun ve ölçülü bir şekilde belirlenmiş olmalıdır. Ayrıca zaman, yer ve konu bakımından belirli sınırlara tabii tutulmalıdır.
Ancak, bu şartlar tek başına yeterli olmamaktadır. İşçinin ekonomik geleceğini tehlikeye atabilecek rekabet yasağının adil olması, işverenin meşru menfaatine uygun ve dengeli bir şekilde belirlenmiş olması, zaman, mekan ve konu açısından belirli sınırlara tabi tutulması gerekmektedir.
Rekabet Yasağında Zaman, Yer ve Konu Sınırlaması
Rekabet yasağı sözleşmesinin yapılması sürecinde, tarafların tam ve mutlak bir serbestiyete sahip olması mümkün değildir. Çünkü işçinin Anayasa tarafından korunan çalışma ve sözleşme özgürlüğünün ihlal edilmemesi önemlidir ve işveren ile işçinin haklı menfaatlerinin dengesi gözetilmelidir. Rekabet yasağı sözleşmesi, işçinin ekonomik geleceğini hakkaniyete aykırı bir şekilde tehlikeye atmadığı sürece geçerlidir.
Türk Borçlar Kanunu'nun 445. maddesi, rekabet yasağının yer, zaman ve işin türü bakımından uygun olmayan sınırlamalar içermemesi gerektiğini belirtir ve süresinin özel durumlar ve koşullar dışında iki yılı aşamayacağını hükme bağlar. Yer bakımından, işverenin faaliyetlerini gerçekleştirdiği coğrafi alanı aşmaması gerekmektedir. Ancak Türkiye genelinde faaliyet gösteren işverenlerin varlığı dikkate alındığında, rekabet yasağının Türkiye genelinde uygulanıp uygulanamayacağı konusu ortaya çıkar. Bu konuda Yargıtay'ın örnek kararında, rekabet yasağının ülke sınırlarıyla belirlenebileceği belirtilmiştir.
Zaman bakımından, rekabet yasağının süresi özel durumlar ve koşullar dışında iki yılı aşamaz. İki yılı aşan bir süreyle rekabet yasağı öngörülmesi için özel durumlar ve koşulların varlığı işveren tarafından ispatlanmalıdır. Ayrıca, rekabet yasağının süresi, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren başlar ve yasak süresince açılan bir dava, sürenin işlemesine engel olmaz.
Konu bakımından, rekabet yasağı işçinin yapmakta olduğu işle doğrudan ilgili ve somut bir görevle sınırlı olmalıdır. Yasağın, işçinin öğrendiği bilgilerle sınırlı olduğu konulara odaklanması gerekmektedir. TBK'nın 445. maddesinin devamında, hâkimin aşırı nitelikteki rekabet yasağını hakkaniyete uygun bir şekilde sınırlama yetkisi olduğu belirtilir. Hâkim, rekabet yasağının kapsamı veya süresini, bütün durumları serbestçe değerlendirerek ve işverenin karşı edimini adil bir şekilde göz önünde bulundurarak sınırlayabilir.
Sonuç olarak, rekabet yasağı sözleşmesinin işçinin ekonomik geleceği üzerinde ağır sonuçlar doğurmayacak ve dürüstlük kurallarına uygun şekilde işçinin yaptığı işin niteliği dikkate alınarak düzenlenmesi gerekmektedir.
Rekabet Yasağına Aykırı Davranmanın Yaptırımları
İş sözleşmesinin sona ermesinden sonra geçerli bir rekabet yasağı sözleşmesi bulunuyorsa, işçinin sözleşmeye uygun şekilde rekabet etmeme yükümlülüğünü yerine getirmesi gerekmektedir. Ancak, rekabet yasağına aykırı davranılması durumunda işçi çeşitli sonuçlarla karşılaşabilir:
Tazminat Sorumluluğu: TBK'nın 446/1 maddesi gereği, rekabet yasağına aykırı davranan işçi, işverenin uğradığı tüm zararları karşılamakla yükümlüdür. İşçinin aykırı davranması, sözleşmeden doğan borcunu yerine getirmediği anlamına gelir ve tazminat sorumluluğunu beraberinde getirir. Zararın varlığı ve miktarının ispatı işverenin görevidir.
Cezai Şart Uygulaması: İşverenler, rekabet yasağı sözleşmesinin ihlali nedeniyle uğradıkları zararı ispat etmenin zorluğu nedeniyle genellikle cezai şartı sözleşmeye eklemeyi tercih ederler. TBK madde 180/1'e göre, işveren zararını ispatlamadan sözleşmede kararlaştırılan cezai şartı talep etme hakkına sahiptir. İşverenin zararı, cezai şart miktarını aşıyorsa, işçi aşan kısmı da tazmin etmekle yükümlüdür. Ancak cezai şartın aşırı derecede yüksek olması durumunda hâkim tarafından indirim yapılabilir.
Cezai Şart Ödemesiyle Borçtan Kurtulma: TBK madde 446/2'ye göre, yasağa aykırı davranış bir ceza koşuluna bağlanmışsa ve sözleşmede aksine hüküm yoksa, işçi belirlenen miktarı ödeyerek rekabet yasağından kaynaklanan borcundan kurtulabilir. Ancak, işçi bu miktarı aşan zararı da gidermekle yükümlüdür. Bu hüküm, sözleşmeyle farklı şekilde kararlaştırılmadıkça uygulanır.
İş İtibarının Zarar Görmesi: Rekabet yasağına aykırı davranmak, işçinin işveren nezdinde itibarını zedeler. Bu durum, işçinin gelecekteki iş fırsatlarını ve kariyerini olumsuz etkileyebilir.
Hukuki İhtilaflar: Rekabet yasağına aykırı davranma durumunda, işçi ve işveren arasında hukuki ihtilaflar ortaya çıkabilir. Bu da zaman, maliyet ve enerji kaybına neden olabilir.
Rekabet Yasağının Sona Ermesi
İşverenin rekabet yasağının devamında gerçek bir menfaatinin kalmadığı durumlarda, rekabet yasağı sözleşmesi sona erer. TBK madde 447/1'e göre; 'Rekabet yasağı, işverenin bu yasağın sürdürülmesinde gerçek bir yararı olmadığı belirlendiğinde sona erer.' İşverenin geçerli bir menfaatinin kalmadığı durumlar örnek olarak; işverenin faaliyet alanını değiştirmesi, önceden var olan ve rekabet yasağı sözleşmesinin yapılmasına sebep olan bir sırrın sonradan herkes tarafından bilinir hale gelmesi, işçinin zarar verme imkanının ortadan kalkması gibi durumları içerebilir.
Öte yandan, TBK madde 447/2'ye göre işçinin haklı bir neden olmaksızın iş akdinin feshedilmesi durumunda rekabet yasağı sözleşmesi de sona erer. Bu hükme göre, İş Kanunu madde 25 veya TBK 435'e göre yapılan haklı bir fesih, rekabet etmeme yükümlülüğünün sona ermesine neden olmaz. Çünkü, iş sözleşmesinin kusuru olmaksızın sona erdirilmesi durumunda, işçinin rekabet yasağıyla sınırlanması adil ve hakkaniyetli değildir.
TBK'nın 447/2 maddesinde belirtildiği gibi; 'sözleşme, haklı bir sebep olmaksızın işveren tarafından veya işverene yüklenebilen bir nedenle işçi tarafından feshedildiğinde' rekabet yasağı sona erer."
Özetle, işverenin haklı menfaati gözetilerek rekabet yasağı korunurken, işçinin çalışma özgürlüğü ve ekonomik geleceği zarar görmemelidir. İşveren ve işçi arasında adil ve denge sağlanmaya çalışılmalıdır. Eğer bu denge işçinin aleyhine bozulursa, rekabet yasağının geçersiz kılınması veya sınırlarının daraltılması gündeme gelebilir. Her durumda, işverenin korunmaya değer bir menfaati olup olmadığı ve varsa yasak alanının sınırları farklılık gösterebilir. Bu nedenle, bir rekabet yasağı öngörülmesi durumunda, olayın koşullarına göre her bir unsurun ayrı ayrı değerlendirilmesi önemlidir.
İş sözleşmesi rekabet yasağı
Rekabet yasağı nedir?
İşçinin rekabet yasağı
İşverenin rekabet yasağı hakkı
Rekabet yasağı süresi
Rekabet yasağına uymama durumu
Rekabet yasağı tazminatı
Rekabet yasağı koşulları
İş sözleşmesinde rekabet yasağı hükümleri
Rekabet yasağı ihlali sonuçları
Comments